जफर जमाली
बिराटनगर,। नेपालमा नेपाली मुस्लिम समुदायको अवस्था विभिन्न सामाजिक, आर्थिक, र सांस्कृतिक पक्षहरूबाट हेर्दा मिश्रित छ। नेपालको कुल जनसंख्याको करिब ५.०९% (सन् २०२१ को जनगणना अनुसार) मुस्लिम समुदाय रहेको छ, जुन लगभग १४ लाख ८३ हजार मानिसहरू हुन्। यो समुदाय मुख्य रूपमा तराई क्षेत्रमा (८०%) बसोबास गर्छ, बाँकी २०% काठमाडौं, गोरखा, र पश्चिमी पहाडी क्षेत्रहरूमा पाइन्छ।
सामाजिक अवस्था:-
नेपाली मुस्लिमहरूले आफ्नो धार्मिक र सांस्कृतिक पहिचानलाई कायम राख्दै आएका छन्। उनीहरूको इतिहास तिब्बती, हिन्दुस्तानी, काश्मिरी, र मधेसी समूहहरूसँग जोडिएको छ। तराईका मधेसी मुस्लिमहरू सबैभन्दा ठूलो समूह हुन्, भने तिब्बती मूलका मुस्लिमहरू पनि काठमाडौं लगायतका क्षेत्रमा छन्। सामाजिक रूपमा, उनीहरू शान्तिप्रिय र सहिष्णु मानिन्छन्, र नेपालको बहुधार्मिक समाजमा अन्य समुदायसँग मिलेर बसेका छन्। यद्यपि, कतिपय अवस्थामा उनीहरूले सामाजिक भेदभाव र अल्पसंख्यकको रूपमा सीमित पहुँचको अनुभव गरेको कुरा पनि उठ्ने गरेको छ।
आर्थिक अवस्था:-
आर्थिक दृष्टिकोणबाट, नेपाली मुस्लिमहरूको अवस्था मिश्रित छ। तराई क्षेत्रमा बस्ने अधिकांश मुस्लिमहरू कृषि, व्यापार, र सानो स्तरको व्यवसायमा संलग्न छन्। काठमाडौं र अन्य शहरी क्षेत्रमा बस्नेहरू मध्ये केही व्यापार, हस्तकला, र सेवा क्षेत्रमा सक्रिय छन्। तथापि, गरिबी र शिक्षाको कमीले यो समुदायको ठूलो हिस्सालाई प्रभावित गरेको छ। शैक्षिक अवस्थामा सुधार हुँदै गए पनि, साक्षरता दर र उच्च शिक्षाको पहुँच अझै पनि अन्य समुदायको तुलनामा कम छ।
धार्मिक र सांस्कृतिक पक्ष:-
नेपालमा इस्लाम तेस्रो ठूलो धर्म हो। मुस्लिम समुदायले मस्जिदहरू, मदरसाहरू, र धार्मिक उत्सवहरू ९जस्तै ईद र रमजान० मार्फत आफ्नो धार्मिक पहिचान कायम राखेका छन्। काठमाडौंको जामे मस्जिद र अन्य क्षेत्रका मस्जिदहरू उनीहरूको धार्मिक केन्द्रको रूपमा छन्। नेपालको संविधानले धर्मनिरपेक्षता सुनिश्चित गरेको छ, जसले मुस्लिम समुदायलाई आफ्नो धर्म स्वतन्त्र रूपमा अभ्यास गर्ने अधिकार दिएको छ। तर, कतिपय ठाउँमा उनीहरूको धार्मिक स्थलहरूको नाम परिवर्तन वा प्रभावको विवाद पनि देखिएको छ, जुन सामाजिक तनावको संकेत हुन सक्छ।
चुनौतीहरू:-
शिक्षा र रोजगारीस् शिक्षामा पहुँच र गुणस्तरको कमीले रोजगारीका अवसरहरू सीमित भएका छन्।
भेदभावस् अल्पसंख्यक समुदायको रूपमा कहिलेकाहीँ सामाजिक र राजनीतिक अवसरहरूमा कम प्रतिनिधित्व हुने गरेको गुनासो छ।
पहिचानको संरक्षणस् बहुसंख्यक हिन्दु र बौद्ध संस्कृतिको प्रभावबीच आफ्नो पहिचान जोगाउन चुनौती छ।
सकारात्मक पक्ष:-
पछिल्ला वर्षहरूमा मुस्लिम समुदायको प्रतिनिधित्व राजनीति र सामाजिक क्षेत्रमा बढ्दै गएको छ। उदाहरणका लागि, मोहना अन्सारी जस्ता व्यक्तित्वले राष्ट्रिय मानव अधिकार आयोगमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेकी छन्। साथै, उनीहरूको शान्तिप्रिय र सहनशील स्वभावले नेपाली समाजमा सकारात्मक योगदान पुर्याएको छ।
समग्रमा, नेपाली मुस्लिमहरूको अवस्था सुधारोन्मुख छ, तर शिक्षा, आर्थिक विकास, र सामाजिक समानताको क्षेत्रमा अझै धेरै काम गर्न बाँकी छ। उनीहरूको योगदान र पहिचानलाई सम्मान गर्दै समावेशी नीतिहरू लागू गर्न सके नेपालको बहुधार्मिक समाज थप बलियो हुनेछ।
